Ukraine không có Hoa Kỳ
Làm thế nào Kyiv có thể kiên trì trước một Washington thù địch

Andriy Zagorodnyuk (*), trên tạp chí ngoại giao Foreign Affairs, ngày 4 tháng 3 năm 2025, viết: Tuần trước, thế giới đã chứng kiến cuộc đối đầu căng thẳng, trước ống kính máy quay tại Phòng Bầu dục giữa Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và Phó Tổng thống Hoa Kỳ JD Vance.

Những gì bắt đầu như một cuộc trao đổi tương đối bình thường đã nhanh chóng leo thang thành một cuộc tranh chấp công khai chưa từng có. Tuy nhiên, khi gạt bỏ cảm xúc, những bất đồng cốt lõi này đã rõ ràng trong một thời gian: Ukraine có phải chấp nhận chấm dứt chiến tranh bất kể các điều khoản hay không, hay họ có khả năng tác động đến chúng? Họ có thể mong đợi bất cứ cam kết an ninh dài hạn nào để bảo vệ chống lại sự xâm lược trong tương lai của Nga hay không, hay họ không có lựa chọn nào khác ngoài việc dừng vô điều kiện các hoạt động của mình? Và nếu Kyiv từ chối tuân thủ và Hoa Kỳ rút lại sự hỗ trợ - như chính quyền Trump đã bắt đầu làm trong tuần này - thì liệu Ukraine có thể tự mình tồn tại không?

Ngay cả trước cuộc họp, Nhà Trắng đã nêu rõ lập trường của mình: Ukraine không có đòn bẩy và do đó không có khả năng đặt ra các điều kiện. Tất nhiên, Zelensky đã kiên quyết bác bỏ kết luận này. Đối với người dân Ukraine, chấm dứt chiến tranh chắc chắn là một mục tiêu đáng hoan nghênh. Và sau ba năm giao tranh tàn khốc, các chiến lược trước đây - bao gồm cả những chiến lược do các chính quyền trước theo đuổi - đã không mở ra con đường rõ ràng dẫn đến hòa bình. Trong khi sự hỗ trợ của phương Tây đóng vai trò quan trọng đối với sự tồn tại của Ukraine, thì những hạn chế về phạm vi và việc sử dụng vũ khí đã dẫn đến một cuộc chiến tranh tiêu hao lấy bộ binh làm trung tâm, gây căng thẳng nghiêm trọng cho lực lượng Ukraine và không đưa ra con đường rõ ràng nào để giành chiến thắng.

Tuy nhiên, Nga cũng không đạt được mục tiêu hoặc tìm ra con đường rõ ràng dẫn đến chiến thắng. Mặc dù lực lượng của họ đã đạt được những bước tiến ổn định về lãnh thổ trong năm 2024 và những tháng đầu năm 2025, nhưng tiến trình của họ diễn ra vô cùng chậm chạp và cực kỳ tốn kém, khiến họ có ít lựa chọn khả thi để thay đổi đáng kể tình hình theo hướng có lợi cho mình. Do đó, thật đáng thất vọng khi đôi khi chính phủ Hoa Kỳ lại lặp lại những câu chuyện của Nga - tuyên truyền nhằm bóp méo nhận thức về cuộc chiến. Điều này khiến nhiều người ở Kyiv, Washington và các thủ đô khác lo ngại rằng chính sách của Hoa Kỳ có thể vô tình cung cấp một đường sống cho kẻ xâm lược đang vật lộn trong cuộc chiến này.

Điều đặc biệt không may về rủi ro này là Washington có khả năng gây áp lực đáng kể lên Điện Kremlin vào thời điểm này, có khả năng thúc đẩy họ chấp nhận các điều khoản hợp lý cho một lệnh ngừng bắn trong những tháng tới. Kyiv liên tục bày tỏ mong muốn chấm dứt chiến tranh và đạt được hòa bình - nhưng chỉ trong những điều kiện phù hợp. Hôm nay, Ukraine đã đề xuất một cách tiếp cận theo từng giai đoạn đối với lệnh ngừng bắn, bắt đầu bằng việc chấm dứt các hoạt động thù địch trên không và trên biển. Nhưng một lệnh ngừng bắn hoàn toàn áp đặt lên Ukraine bằng mọi giá sẽ không mang lại kết cục bền vững cho cuộc chiến - viễn cảnh được ám chỉ trong cuộc đối đầu tại Phòng Bầu dục, Phản ảnh mong muốn về một thỏa thuận song phương giữa Hoa Kỳ và Nga mà Ukraine được kỳ vọng sẽ tuân thủ.

Cách tiếp cận như vậy sẽ phản ảnh sự hiểu biết sai lầm về cơ bản về cán cân quyền lực hiện tại trong cuộc chiến, khiến nó vừa thiển cận vừa không hợp lý về mặt chiến lược. Nó làm tăng nguy cơ xảy ra kịch bản tồi tệ nhất có thể - không chỉ không đảm bảo được một giải pháp lâu dài mà còn tạo tiền đề cho việc tiếp tục chiến tranh. Yêu cầu chấp nhận vô điều kiện các điều khoản được thúc đẩy đối với Ukraine có nghĩa là nó sẽ đi theo các điều khoản được viết tại Moscow - đối với Ukraine, khiến nó thực sự trở thành sự đầu hàng. Kyiv sẽ phải đối mặt với một sự lựa chọn khắc nghiệt: đầu hàng hoặc tiếp tục chiến đấu mà không có đồng minh chủ chốt của mình. Tuy nhiên, giới lãnh đạo Ukraine, với sự ủng hộ áp đảo của người dân Ukraine, từ lâu đã quyết định rằng đầu hàng không phải là một lựa chọn, một cam kết được củng cố bởi kinh nghiệm của các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng: ở mọi nơi Nga chiếm ưu thế, khủng bố, vô luật pháp và sự hủy diệt đều theo sau.

Do đó, Ukraine sẽ buộc phải tự chuẩn bị cho chiến tranh mà không có sự hỗ trợ của Hoa Kỳ. Trong mọi trường hợp, việc rút lại sự hỗ trợ đó về lâu dài có thể là kết quả của một trong hai con đường được trình bày với Zelensky tại Nhà Trắng: chấp nhận lệnh ngừng bắn vô điều kiện về cơ bản mà không có bảo đảm an ninh hoặc mất ngay lập tức viện trợ quân sự của Hoa Kỳ.

Nhưng ngay cả khi Hoa Kỳ tạm dừng viện trợ quân sự, nỗ lực chiến tranh của Ukraine sẽ không đột ngột sụp đổ mặc dù có những thách thức đáng kể mà lệnh đóng băng kéo dài sẽ gây ra. Miễn là sự hỗ trợ mạnh mẽ của châu Âu vẫn tiếp tục, điều này có vẻ thậm chí còn có khả năng xảy ra hơn sau cuộc họp của các nhà lãnh đạo từ lục địa này tại London vào tuần này, Putin sẽ có thể đạt được một số đột phá về mặt chiến thuật nhưng sẽ không đạt được mục tiêu tối đa của ông ta. Một chính phủ Hoa Kỳ liên kết với Nga theo những cách tích cực làm suy yếu cuộc chiến của Ukraine sẽ là một diễn biến thực sự gây sốc - một diễn biến sẽ phá vỡ lòng tin vào Hoa Kỳ và làm rạn nứt không thể cứu vãn liên minh phương Tây. Nhưng người dân Ukraine, những người hiểu rõ hơn bất cứ ai về cái giá khủng khiếp của cuộc chiến này, không còn lựa chọn nào khác ngoài việc chiến đấu vì sự tồn vong của đất nước họ.

THẤT BẠI

Theo hầu hết mọi tiêu chuẩn, và đặc biệt là xét theo các kế hoạch ban đầu, Nga đã đạt được thành tích kém đáng kể trong ba năm chiến tranh. Khi Putin nhận ra vào năm 2022 rằng việc chinh phục Ukraine nhanh chóng là không thể, ông đã thu hẹp lại thành một loạt các mục tiêu hoạt động hạn chế hơn: chiếm đóng hoàn toàn khu vực Donbas ở miền đông Ukraine, duy trì cầu nối đất liền đến Crimea qua miền nam Ukraine, phá hủy cơ sở hạ tầng quan trọng và tài sản quân sự của Ukraine, thực thi lệnh phong tỏa Biển Đen để bóp nghẹt nền kinh tế Ukraine. Ngay cả những mục tiêu này phần lớn cũng không đạt được. Lực lượng hải quân Ukraine đã mở lại Biển Đen và khôi phục các tuyến đường vận chuyển. Bất chấp các cuộc tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái liên tục vào cả cơ sở hạ tầng năng lượng và các trung tâm dân sự, Ukraine vẫn có quyền lực và người dân vẫn kiên cường. Và Nga vẫn chưa hoàn toàn giành được Donbas. Họ đã mất 900,000 nhân sự và 100,000 hệ thống vũ khí chính - tàu, máy bay, trực thăng, xe tăng, bệ phóng tên lửa, pháo binh. Năm 2024, Nga chỉ chiếm được chưa đến một phần trăm lãnh thổ Ukraine; năm nay, tiến độ của họ đã chậm lại đáng kể.

Hiện tại, quân đội Nga đã kiệt sức, sản xuất quốc phòng của họ đang phải vật lộn để theo kịp với tổn thất trên chiến trường và các hệ thống vũ khí không người lái của họ, mặc dù Moscow đã nỗ lực rất nhiều, vẫn đang phải vật lộn để chiếm ưu thế so với Ukraine. Máy bay không người lái và tên lửa chưa nổ được thu hồi từ chiến trường chủ yếu là sản phẩm mới sản xuất, cho thấy Nga đã cạn kiệt phần lớn kho vũ khí của mình và đang triển khai vũ khí mới ngay khi chúng có sẵn. Trong khi đó, ngay cả với dân số đông đảo của Nga (và binh lính từ Triều Tiên), mức độ tuyển quân vẫn không đáp ứng được nhu cầu và tỷ lệ thương vong cao khiến họ không có nhiều thời gian để đào tạo đầy đủ cho quân đội mới.

Ukraine phải đối mặt với nhiều thách thức của riêng mình. Trong khi Nga không thể thiết lập được quyền thống trị trên không hoàn toàn, họ vẫn kiểm soát không phận gần tiền tuyến (một phần vì Ukraine không được cung cấp máy bay hiện đại tiên tiến), cho phép họ phóng hàng trăm quả bom dẫn đường trên không, cùng với máy bay không người lái và tên lửa, vào các lực lượng Ukraine, cơ sở hạ tầng quốc phòng và dân sự, làm trầm trọng thêm cả căng thẳng về quân sự và kinh tế. Và nhân lực thực sự là, như Vance đã nhiều lần nhấn mạnh, một vấn đề nghiêm trọng, một phần là do những hạn chế đối với sự hỗ trợ của đồng minh (đặc biệt là về sức mạnh không quân và các cuộc tấn công tầm xa) đòi hỏi phải tiếp tục phụ thuộc vào việc huy động bộ binh và chiến tranh chiến hào. Ukraine đã phải chịu hơn 43,000 người thiệt mạng trong chiến đấu và nhiều người khác bị thương, một tổn thất còn tồi tệ hơn do tình trạng thiếu thiết bị, đạn dược và phụ tùng thay thế; mặc dù việc tuyển dụng cho máy bay không người lái và các lữ đoàn cao cấp khác vẫn tiếp tục diễn ra nhanh chóng, nhưng việc đáp ứng nhu cầu cho các đợt triển khai bộ binh nguy hiểm và khắc nghiệt nhất vẫn là một cuộc đấu tranh nổi tiếng.

Tuy nhiên, ngay cả với những thách thức này, Ukraine đã chứng minh được khả năng ngăn chặn những bước tiến lớn của Nga, một phần thông qua việc áp dụng và cải tiến các phương pháp tác chiến mới. Máy bay không người lái và các hệ thống không người lái khác đã đóng một vai trò đặc biệt quan trọng, đảm nhận các nhiệm vụ thường do các phương tiện trên không và trên biển tinh vi hơn thực hiện. Các hoạt động ngăn chặn trên không và trên biển thành công đã giúp một bộ phận đáng kể lực lượng Nga tránh xa tiền tuyến, khu vực ven biển và các tuyến giao thương quan trọng. Trong khi đó, sự hỗ trợ tăng cường từ châu Âu sẽ cho phép Ukraine giảm sự phụ thuộc vào lực lượng bộ binh và xây dựng năng lực phòng thủ mạnh mẽ và thích ứng của riêng mình. Và sự chuyển dịch liên tục sang các hoạt động dựa trên công nghệ nhiều hơn - bao gồm cả các hoạt động dựa trên khái niệm "tuyến máy bay không người lái" sẽ giúp ngăn chặn lực lượng Nga tiếp cận tiền tuyến - có thể giúp xoa dịu các vấn đề về nhân lực.

Với tình hình hiện tại trên chiến trường, Ukraine có thể tiếp tục ngăn chặn các mục tiêu của Tổng thống Nga Vladimir Putin, hạn chế lực lượng của ông tiến triển chậm và tốn kém dọc theo các tiền tuyến hiện tại. Và sự hỗ trợ nhiều hơn từ châu Âu có thể, trong năm nay hoặc năm sau, cho phép lực lượng Ukraine dừng lại và thậm chí đảo ngược đà này. Tóm lại, Ukraine không thua cuộc chiến ngày hôm nay, cũng như sẽ không thua trong tương lai, bất chấp quy mô và lợi thế đáng kể về tài nguyên của Nga.

NGỪNG BẮN VÀ CÁC HẬU QUẢ

Cách duy nhất để đưa Nga vào các cuộc đàm phán nghiêm túc, hoặc buộc nước này phải dừng hành động xâm lược và chấp nhận lệnh ngừng bắn trên thực tế, là phải chịu hậu quả nghiêm trọng vì tiếp tục chiến tranh. Washington có một số điểm đòn bẩy. Họ có thể thắt chặt và thực thi lệnh trừng phạt tốt hơn, gây áp lực mạnh mẽ lên nền kinh tế Nga, bất chấp những nỗ lực của Điện Kremlin nhằm thúc đẩy hình ảnh về sự ổn định, đã chịu sức ép nghiêm trọng, với ước tính 40 phần trăm chi tiêu công dành cho chiến tranh. Nó có thể gia tăng áp lực quân sự bằng cách cung cấp cho Ukraine vũ khí trước đó đã bị giữ lại, loại bỏ các hạn chế về việc sử dụng chúng và cung cấp thông tin tình báo thời gian thực được cải thiện. Nga đã chứng minh được khả năng chịu đựng thương vong phi thường, khiến cho việc tiêu hao một mình trở thành một chiến lược không đáng tin cậy để buộc phải giải quyết. Nhưng bằng chứng lịch sử cho thấy rằng những thất bại trên chiến trường chứ không phải tổn thất về người là yếu tố chính định hình nhận thức của Nga về thành công hay thất bại.

Một loạt các tổn thất về lãnh thổ, ngay cả ở những khu vực tương đối nhỏ, có thể khiến Putin phải xem xét lại chiến lược của mình và tìm cách chấm dứt chiến tranh. Nếu các hoạt động tấn công rõ ràng là thất bại và lực lượng Ukraine giành lại được ngay cả những phần nhỏ lãnh thổ bị chiếm đóng, Điện Kremlin sẽ lo lắng về những tổn thất về lãnh thổ tiếp theo. Ngay cả một thất bại một phần cũng sẽ là một viễn cảnh khủng khiếp theo quan điểm của Putin, làm gia tăng nỗi sợ hãi của ông về sự yếu kém của chế độ và mất quyền kiểm soát. Dưới áp lực như vậy, sẽ ít rủi ro hơn nhiều nếu Moscow hạ nhiệt và cố gắng giảm thiểu thiệt hại. Ngay cả viễn cảnh đáng tin cậy của một kịch bản như vậy - được thúc đẩy bởi chính sách ủng hộ không lay chuyển đối với Ukraine - cũng đủ để thúc đẩy Nga xem xét lại nỗ lực chiến tranh của mình.

Nếu lệnh ngừng bắn đạt được, việc ngăn chặn một cuộc tấn công mới của Nga sẽ trở nên cần thiết. Cách duy nhất để ngăn chặn một chiến dịch quân sự khác ngay khi Moscow nghĩ rằng họ có thể giành được lợi thế là đảm bảo rằng họ sẽ phải đối mặt với viễn cảnh đáng tin cậy về thất bại cuối cùng. Tất nhiên, "răn đe bằng cách phủ nhận" như vậy có thể dễ dàng đạt được nhất bằng cách đưa Ukraine trở thành thành viên của NATO; nhưng cũng có thể thực hiện được bằng cách xây dựng một lực lượng Ukraine có khả năng đẩy lùi một cuộc tấn công của Nga một cách quyết đoán.

Các nhà hoạch định và phân tích quân sự hiện đang nghiên cứu thiết kế lực lượng tương lai này. Một số nước châu Âu đã bày tỏ mong muốn hỗ trợ Ukraine bằng quân đội với tư cách là lực lượng gìn giữ hòa bình hoặc lực lượng dự phòng. Nhưng các quy tắc giao chiến của họ phải được xác định rõ ràng và điều quan trọng là họ phải có thẩm quyền can thiệp trong trường hợp khẩn cấp. Mặc dù châu Âu có thể cung cấp nguồn tài chính cần thiết cho hoạt động răn đe và các nhà lãnh đạo chủ chốt đã chỉ ra rằng họ sẵn sàng làm như vậy, Washington sẽ cần cung cấp quyền truy cập vào một số năng lực cụ thể (bao gồm hệ thống phòng không, hỗ trợ cho hệ thống nhắm mục tiêu tên lửa, tình báo thời gian thực và một số bộ phận và đạn dược nhất định).

MỘT THÀNH TỰU LỊCH SỬ?

Chính quyền Trump dường như tin rằng Nga sẽ đồng ý dừng hành động xâm lược và chấm dứt chiến tranh mà không cần áp lực mới hoặc sự đầu hàng của Ukraine. Tuy nhiên, ngay cả khi Ukraine chấp nhận một giải pháp theo các điều khoản của Nga, điều đó cũng sẽ không dẫn đến hòa bình thực sự. Yêu cầu nhất quán của Zelensky về các đảm bảo an ninh cùng với lệnh ngừng bắn không nên bị coi là chỉ là một lập trường chính trị - nó dựa trên rủi ro thực sự rằng Nga sẽ sử dụng bất cứ sự tạm dừng nào trong các hoạt động thù địch để chuẩn bị cho cuộc tấn công tiếp theo của mình. Một chiến thắng được nhận thức sẽ củng cố tham vọng của Putin và một sự tạm dừng hoạt động sẽ cho ông ta cơ hội để tập hợp lại. Nga sẽ có thể tích lũy một khối lượng lớn năng lực và chuẩn bị cho một cuộc tấn công quy mô lớn mới. Cuộc tấn công này thậm chí còn nguy hiểm hơn cuộc xâm lược bắt đầu vào ngày 24 tháng 2 năm 2022: Nga sẽ chuẩn bị tốt hơn để ngăn chặn phòng không, kiểm soát không phận và phá vỡ cơ sở hạ tầng quan trọng, và có thể sẽ tránh lặp lại sai lầm khi phân tán lực lượng quá mỏng.

Hậu quả của một cuộc tấn công của một nước Nga được tái vũ trang và phục hồi sẽ rất tàn khốc đối với Ukraine, quốc gia mà nếu không có sự hỗ trợ an ninh vững chắc, có thể sẽ không được chuẩn bị đầy đủ để chống lại cuộc tấn công. Chỉ riêng nỗi lo lắng về một kịch bản như vậy sẽ là một lực cản rất lớn đối với quá trình phục hồi kinh tế và tái thiết sau chiến tranh của Ukraine. Và ý tưởng rằng một cuộc đàm phán về các thỏa thuận an ninh có thể diễn ra sau khi ngừng bắn là sai lầm: nó sẽ tạo đòn bẩy cho Điện Kremlin để trì hoãn hoặc ngăn chặn bất cứ đề xuất nào bằng cách đe dọa ngừng bắn, lợi dụng sự miễn cưỡng của phương Tây trong việc tái khởi động chiến tranh.

Các mục tiêu trước mắt của Nga rất rõ ràng: hợp pháp hóa sự chiếm đóng của mình, tránh trách nhiệm giải trình về tội ác chiến tranh, tránh sự sụp đổ kinh tế, gây ảnh hưởng đến các thỏa thuận an ninh của Ukraine. Trong khi đó, các mục tiêu chiến lược dài hạn của nước này vẫn không thay đổi: khuất phục Ukraine, làm suy yếu cấu trúc an ninh của phương Tây và thiết lập một thế giới đa cực do một số ít quốc gia hùng mạnh thống trị. Một thỏa thuận với chính quyền Trump gạt Ukraine sang một bên sẽ thúc đẩy cả mục tiêu ngắn hạn và dài hạn của Nga trong khi xác nhận sự xâm lược là một chiến lược hợp pháp. Nếu Putin nổi lên chiến thắng sau khi đứng trên bờ vực thất bại chỉ vì sự thay đổi đột ngột trong chính sách của Hoa Kỳ, điều đó sẽ định hình lại an ninh hoàn cầu theo những cách nguy hiểm.

Điều đó sẽ càng đáng tiếc hơn vì Hoa Kỳ có cơ hội lái các sự kiện theo hướng tích cực hơn nhiều—gây áp lực lên Nga để chấm dứt chiến tranh và đảm bảo một giải pháp công bằng bảo vệ an ninh lâu dài của Ukraine. Một ví dụ hữu ích là kinh nghiệm của Hàn Quốc, nhờ sự hỗ trợ kinh tế và quân sự lâu dài của Hoa Kỳ, đã có thể xây dựng năng lực phòng thủ của riêng mình và ngăn chặn Triều Tiên. Một kết quả tương tự ở Ukraine—một lệnh ngừng bắn được chuẩn bị kỹ lưỡng được hỗ trợ bởi các thỏa thuận an ninh đáng tin cậy—có thể mang lại hòa bình và ổn định lâu dài. Nếu được thực hiện đúng cách, đây sẽ là một thành tựu thực sự mang tính lịch sử.
____________________________________________________________________________________

(*) Andriy Zagorodnyuk là Chủ tịch Trung tâm Chiến lược Quốc phòng và là Nghiên cứu viên Xuất sắc tại Hội đồng Đại Tây Dương. Từ năm 2019 đến năm 2020, ông giữ chức Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine.